Seminar quốc tế: Sử dụng tài liệu lưu trữ trong nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn

Tài liệu lưu trữ - nguồn thông tin quan trọng cho nghiên cứu văn học dân gian 
Mở đầu chương trình, ThS., NCS. Chu Lê Ánh Nguyệt đã chia sẻ tham luận với chủ đề “Tài liệu lưu trữ - nguồn thông tin quan trọng cho nghiên cứu văn học dân gian”.
Theo NCS. Chu Lê Ánh Nguyệt, văn học dân gian (văn học truyền khẩu, văn học bình dân) không chỉ là một bộ phận của đời sống tinh thần dân tộc, mà còn phản ánh quá trình hình thành bản sắc văn hóa và tư tưởng Việt Nam trong giai đoạn cận - hiện đại, đặc biệt là thời kỳ Pháp thuộc. Nếu như các công trình văn học được công bố đầu thế kỷ XX mang đậm dấu ấn chủ quan của học giả đương thời, thì tài liệu lưu trữ, đặc biệt là các hồ sơ, báo cáo, ghi chép điều tra văn hóa, tín ngưỡng của người Pháp lại mang đến nguồn thông tin sơ cấp, nguyên bản, phản ánh trung thực thực hành văn hóa tại thời điểm đó.
“Những hồ sơ, bản ghi, câu chuyện dân gian, thần tích hay tục ngữ được lưu lại trong phông tài liệu của ANOM (Lưu trữ Quốc gia Hải ngoại, Cộng hoà Pháp) và Trung tâm Lưu trữ quốc gia I không chỉ giúp so sánh, đối chiếu dị bản, mà còn làm sáng rõ cách nhìn của trí thức Việt Nam về văn học và bản sắc dân tộc dưới lăng kính khoa học phương Tây”, NCS. Chu Lê Ánh Nguyệt cho biết.
Bài chia sẻ đồng thời gợi mở hướng tiếp cận micro history (lịch sử vi mô) - cách tiếp cận chú trọng các mảnh tư liệu nhỏ nhưng giàu giá trị nhân văn, giúp tái hiện những khía cạnh tinh tế của đời sống văn hóa, góp phần “đặt lại” câu hỏi bản thể luận: “Thế nào là Việt Nam?”, một vấn đề không chỉ có ý nghĩa trong quá khứ mà còn mang giá trị gợi mở cho thời đại toàn cầu hóa hiện nay.

Tài liệu lưu trữ và cách nhìn liên văn hóa trong nghiên cứu lịch sử
Tiếp nối chương trình, TS. Frédéric Roustan - nhà nghiên cứu chuyên về lịch sử giao thoa văn hóa và di cư tại châu Á đã trình bày chuyên đề “Sử dụng tài liệu lưu trữ trong lĩnh vực khoa học xã hội, đặc biệt là nghiên cứu lịch sử”. TS. Frédéric Roustan chia sẻ, trong nghiên cứu lịch sử, tài liệu lưu trữ là nền tảng giúp nhà khoa học “tháo lớp vỏ” của những diễn giải đã định hình sẵn, từ đó tiếp cận quá khứ một cách đa chiều, công bằng và cởi mở hơn.
Lĩnh vực nghiên cứu của TS. Roustan tập trung vào lịch sử di cư của người Nhật Bản đến Việt Nam từ thế kỷ XVII, gắn liền với quá trình giao lưu, thương mại và hội nhập văn hóa giữa các quốc gia Đông Á. Từ các nguồn lưu trữ ở nhiều nước khác nhau, ông nhấn mạnh đến việc “thoát khỏi nhãn quan châu Âu là trung tâm” (Eurocentrism) - một xu hướng khoa học trong sử học và nhân học.
“Trong lịch sử, không có dân tộc nào ở vị thế trung tâm. Các nền văn hóa tồn tại và phát triển trong mối tương tác, bình đẳng và cộng sinh. Cần đặt các quốc gia trong một mạng lưới quan hệ thay vì nhìn nhận theo trục quyền lực hay thứ bậc”, TS. Roustan chia sẻ.
Ông cũng đề cập đến yêu cầu tất yếu đối với nhà nghiên cứu hiện nay là năng lực đa ngôn ngữ và khả năng tiếp cận tư liệu xuyên biên giới. Theo ông, “chỉ khi hiểu được ngôn ngữ, bối cảnh và cơ chế lưu trữ của từng quốc gia, nhà nghiên cứu mới thực sự ‘nghe’ được tiếng nói của tư liệu”.
TS. Roustan khẳng định, mọi nguồn thông tin từ hành chính, cá nhân đến hình ảnh, bản đồ đều có thể trở thành chất liệu nghiên cứu, miễn là được tiếp cận bằng tinh thần khoa học và sự tôn trọng tính nguyên bản của tư liệu.

Giá trị học thuật và ý nghĩa hợp tác quốc tế
Phần thảo luận tại buổi seminar diễn ra sôi nổi với sự tham gia của nhiều giảng viên, nghiên cứu sinh và sinh viên của Khoa. Các câu hỏi xoay quanh việc tiếp cận thông tin tài liệu lưu trữ và cách đánh giá nguồn sử liệu này một cách khách quan, khoa học. Buổi seminar được đánh giá là một hoạt động học thuật ý nghĩa, không chỉ giúp giảng viên và sinh viên Khoa mở rộng góc nhìn về phương pháp tiếp cận tài liệu lưu trữ trong khoa học xã hội và nhân văn, mà còn tăng cường mối quan hệ hợp tác học thuật giữa Khoa Lưu trữ học và Quản trị văn phòng, Trường ĐHKHXH&NV và Đại học Aix–Marseille, Cộng hòa Pháp.
Đây cũng là hoạt động tiếp nối tinh thần của Hội thảo quốc tế “Nguồn tài liệu lưu trữ về quan hệ Việt Nam và Pháp – Tiếp cận liên ngành”, góp phần khẳng định vị thế của Khoa trong việc thúc đẩy nghiên cứu, đào tạo và hợp tác quốc tế trong lĩnh vực Lưu trữ học.